Szachownica, korona cesarska. Odmiany i uprawa

Szachownica to rodzaj niezwykle ciekawych bylin cebulowych o przepięknych dzwonkowatych kwiatach, występujących w ogromnej gamie barw, często cętkowanych lub w kratkę. Wśród szachownic znajdziemy takie piękności jak korona cesarska, które warto mieć w ogrodzie nie tylko ze względu na walory ozdobne ale też aby odstraszały niektóre szkodniki roślin. Poznaj najciekawsze gatunki i odmiany szachownic oraz zobacz jak wygląda prawidłowa uprawa szachownic w ogrodzie.

Szachownica kostkowata - Fritillaria meleagris

Szachownica - gatunki i odmiany

Szachownica (Fritillaria) to rodzaj roślin należący do rodziny liliowatych, liczący ponad 100 gatunków, występujących w Europie, Azji, Afryce i Ameryce Północnej. Ich kwiatami możemy się cieszyć od wiosny do lata. Są tu zarówno rośliny niskie, dobrze prezentujące się w grupach na frontowej części rabaty i w ogrodzie skalnym, jak również bardzo okazałe, wysokie gatunki szachownic cesarskich, które można sadzić w dobrze eksponowanych miejscach jako solitery lub w grupach np. na tle trawnika.

Łacińska nazwa rodzaju Fritillaria oznacza "kubek do gry w kości", odzwierciedlając kształt kwiatów tych roślin. Z kolei nazwa polska "szachownica" odnosi się do szachownicy kostkowatej (Fritillaria meleagris), jedynego gatunku, występującego dziko na terenie naszego kraju i objętego ścisłą ochroną. Jej kwiaty są zabarwione w kratkę, przypominającą planszę do gry w szachy.

Szachownica kostkowata (Fritillaria meleagris) jest dość delikatnej budowy i osiąga wys. 20 do 30 cm. Liście są wąskie, lancetowate, szarozielone. Na jej smukłych pędach rozwijają się dzwonkowate kwiaty (zazwyczaj po jednym na pędzie, rzadko po dwa), najczęściej różowawo-fioletowe z wyraźną ciemnofioletową kratką. Tej charakterystycznej dla tego gatunku kratki są pozbawione dwie śnieżnobiałe odmiany: 'Alba' i 'Aprodite', przy czym ta druga osiąga nieco większe rozmiary i jest lekko przebarwiona na zielonkawo. Kwiatami szachownicy kostkowej możemy się cieszyć od kwietnia do maja.

Szachownica kostkowata na rabacie z narcyzami

W środowisku naturalnym, w odróżnieniu od innych szachownic, gatunek ten występuje głównie na terenach podmokłych - na wilgotnych łąkach, w zaroślach, na torfowiskach niskich i na bagnach. W uprawie ogrodowej roślina ta najlepiej się czuje w pobliżu oczek wodnych i strumyków, gdzie możemy ją sadzić w sąsiedztwie innych roślin wilgociolubnych, takich jak funkia, paprocie ogrodowe czy tojeść rozesłana.

Szachownica cesarska 'Aurora'

Szachownica cesarska (Fritillaria imperialis), określana też jako korona cesarska to zupełnie inna, bardzo wysoka i dużo bardziej okazała roślina. Korona cesarska może osiągać ponad 1,5 m wysokości. Na szczycie potężnej, sztywnej łodygi szachownicy cesarskiej znajduje się imponujący kwiatostan, złożony z pierścienia dużych, dzwonkowatych kwiatów, które wieńczy korona ze sterczących liści przykwiatowych.

Te, niezwykle ozdobne kwiatostany sprawiają, że w handlu znajdziemy największy wybór odmian ogrodowych właśnie wśród szachownic cesarskich. Kwiaty są zazwyczaj ciemnopomarańczowe, jak u odmiany 'Aurora', czerwone, jak u odmiany 'Rubra Maxima' lub żółte, jak u odmian 'Black Stam' i 'Lutea'. Moje ulubione odmiany to właśnie szachownica cesarska 'Aurora' (jej płatki kwiatowe są delikatnie prążkowane) oraz szachownica cesarska 'Lutea' (kwiaty są czysto żółte, również z żółtymi pręcikami).

Korona cesarska 'Lutea'

Osobom poszukującym najbardziej oryginalnych szachownic cesarskich, polecam odmianę korona cesarska 'Aureomarginata', którą poza pomarańczowoczerwonymi kwiatami, zdobią też ciemnozielone liście z kremowymi pasami. Tak wybarwione liście występują zarówno w dolnej części łodygi, jak i ponad kwiatostanem. Nie sposób zatem nie zwrócić na nie uwagi. Poza posiadaniem walorów ozdobnych, szachownice cesarskie wydzielają zapach odstraszający nornice i inne gryzonie, które mogą wyrządzać szkody w ogrodzie. To kolejny powód, dla którego warto posadzić te rośliny na ogrodowych rabatach.

Szachownica Michałowskiego - Fritillaria michailovskyi

Szachownica Michałowskiego (Fritillaria michajlovskyi) to drobna roślina, osiągająca do 15 cm wysokości. Tworzy bardzo urocze dwubarwne kwiaty. U podstawy są one ciemnofioletowe, a bliżej wierzchołków ciemnożółte. Ten gatunek szachownicy pochodzi z gór północno-zachodniej Turcji, a odkryty został dopiero w 1914 roku podczas angielskiej wyprawy naukowej.

Szachownica perska (Fritillaria persica) to kolejny ciekawy gatunek, którego kwiaty mogą stanowić zaskoczenie dla osób znających wcześniej tylko szachownicę kostkowatą i cesarską. Pędy szachownicy perskiej, osiągające do 80 cm wysokości, są zwieńczone wysokimi kwiatostanami, złożonymi z licznych, groniasto wyrastających, ciemnopurpurowych, stożkowatych kwiatów. Wśród odmian ogrodowych szachownicy perskiej dostępna jest szachownica perska 'Ivory Bells' o kwiatach zielonokremowych oraz szachownica perska 'Alba', której kwiaty są białozielone.

Szachownica perska 'Ivory Bells'

Pośród rzadziej spotykanych szachownic, uwagę zwraca szachownica Elwesa (Fritillaria elwesii) o wyjątkowo wąskich, zielonopurpurowych kwiatach oraz szachownica ostropłatkowa (Fritillaria acmopetala), której dzwonkowate kwiaty składają się z 3 jasnozielonych płatków zewnętrznego okółka i 3 fioletowobrązowych płatków wewnętrznego okółka. Te dwubarwne dzwonki wiszą pojedynczo lub po 2-3 na pędach okrytych wąskimi, szarozielonymi, lancetowatymi liśćmi. Roślina osiąga do 60 cm wysokości. To jedna z najłatwiejszych w uprawie szachownic.

Szachownica ostropłatkowa - Fritillaria acmopetala

Szachownica, korona cesarska - sadzenie i uprawa

Większość roślin z rodzaju szachownica w środowisku naturalnym rośnie na terenach stepowych i kamienistych wzgórzach. W uprawie ogrodowej szachownice wymagają gleb przepuszczalnych i dużo słońca. Wyjątek stanowi, wymieniona już wcześniej, szachownica kostkowata, która preferująca gleby wilgotne.

Cebule szachownicy sadzi się pod koniec sierpnia lub na początku września. Głębokość sadzenia zależy od wielkości cebul. Ponieważ są one różne dla poszczególnych gatunków, warto przyjąć zasadę, że cebule szachownic sadzi się na głębokości równej ich trzykrotnej wysokości. Przed sadzeniem, pod cebule szachownicy cesarskiej i perskiej warto przygotować 2-3 cm warstwę drenażu z grubego piasku lub żwiru. Cebule tych roślin dość łatwo gniją i drenaż zabezpieczy je przed nadmiarem wilgoci. Przed nadejściem zimy, miejsce sadzenia szachownic warto okryć ściółką z kory lub liści, a także obłożyć gałązkami świerkowymi.

Szachownica kostkowata - Fritillaria meleagris

W okresie wiosennym korzystne jest podlewanie i nawożenie szachownic. Ziemie wokół roślin podlewany gdy jest sucho, zaś dawkę nawozu podajemy gdy rośliny rozpoczną wzrost. Dla niższych gatunków stosuje się nawóz wieloskładnokowy, zazwyczaj w ilości 20g nawozu na 1m², a dla wysokich - 30g/m², co zapewnia zdrowy rozwój roślin i ładne kwitnienie.

W przypadku uprawy korony cesarskiej może się zdarzyć, że pod wpływem przymrozków, młode, wyrastające pędy mogą się wyginać i pokładać na powierzchni ziemi. Na szczęście w ciągu słonecznego dnia łodygi ponownie się prostują. Ewentualnemu łamaniu się roślin możemy zapobiec, przywiązując je do palików.

W czerwcu część nadziemna szachownic roślin zasycha. Wówczas należy ograniczyć podlewanie, a w przypadku szachownic perskiej i Michałowskiego podlewanie przerywamy niemal całkowicie. Wykopywanie cebul nie jest konieczne, mogą one na jednym miejscu spędzić kilka lat.

Szachownica, korona cesarska - rozmnażanie

Raz na 3-4 lata cebule można wykopać i przeprowadzić rozmnażanie. Podział cebul jest podstawową metodą rozmnażania szachownic w uprawie amatorskiej. Wykopane cebule trzeba przez kilka dni podsuszyć, a następnie oczyścić z resztek ziemi, zaschniętych korzeni i pozostałości pędu. Następnie oddziela się cebule przybyszowe. Na nowe miejsce można je posadzić od razu lub, okryte trocinami albo torfem, przechować do sierpnia w suchym, przewiewnym pomieszczeniu.

Przeczytaj również:

Kwiaty cebulowe sadzone jesienią
Kwiaty cebulowe sadzone jesienią to grupa wspaniałych roślin ogrodowych, które swoimi kwiatami ubarwią nasz ogród już od wczesnej wiosny. Są wśród nich jednak wyjątki, które zakwitną już tej samej jesieni! Zobacz jak przygotować się do sadzenia kwiatów cebulowych, jak wykonać sadzenie i na jakiej głębokości oraz jakie są wymagania poszczególnych gatunków kwiatów cebulowych sadzonych jesienią. Więcej...

Begonia - odmiany i uprawa
Begonia to roślina niezwykle popularna i doceniana w naszym kraju, ozdoba kwietników, ogrodów, tarasów i balkonów. Begonie występują w różnych gatunkach i odmianach. Od kilku lat ich popularność zdecydowanie rośnie, dzięki czemu dzisiaj ich zróżnicowanie jest o wiele większe. Begonie mogą być uprawiane zarówno w pomieszczaniach jak i ogrodach. Jakie gatunki wybrać do uprawy i co trzeba im zapewnić aby pięknie kwitły? Więcej...

Sadzenie roślin cebulowych
Podczas urządzania ogrodu, koniecznie uwzględnijmy rabatę z roślinami cebulowymi. Pod pojęciem roślin cebulowych kryją się nie tylko rośliny, których częścią podziemną jest cebula, ale też rośliny posiadające bulwy korzeniowe i kłącza. Wybór rozmaitych odmian i gatunków jest tu bardzo duży i do każdego typu ogrodu, znajdzie się coś odpowiedniego. Zobacz jak wykonać sadzenie roślin cebulowych i kiedy należy sadzić cebulki. Więcej...

Opracowano na podstawie: Wielka ilustrowana encyklopedia roślin ogrodowych, Reader's Digest Przegląd Sp. z o.o., Warszawa 2004, s. 263-264 oraz A. Krzymińska, Szachownice, Działkowiec, nr 5/2009, s. 4-7. Fot. ©Patrycja Leśniak, ŚwiatCebul.pl.