Szparagi - wartości odżywcze, jak jeść, uprawa, odmiany

Szparagi są jednymi z najmodniejszych, wczesnych warzyw goszczących na naszych stołach. Sezon na szparagi trwa dość krótko, bo od połowy kwietnia do lipca. A najzdrowsze są te z własnej uprawy. Dlatego wyjaśniamy jak wygląda ogrodowa uprawa szparagów oraz jak je jeść aby w pełni wykorzystać wartości odżywcze szparagów. Poznaj najlepsze odmiany szparagów do uprawy w ogrodzie i na działce.

Szparagi
Fot. pixabay

Jak rosną szparagi

Szparag lekarski (Asparagus officinalis) to bylina z rodziny szparagowatych (Asparagaceae) w stanie dzikim spotykana w prawie całej Europie i Azji Środkowej.

Z karp - wieloletnich, zgrubiałych, podziemnych kłączy - wyrastają mięsiste korzenie spichrzowe, rozrastające się na szerokość około 2-2,5 m i około 3 m głębokości. Z pączków znajdujących się w górnej części karpy wyrastają wiosną młode pędy, tzw. wypustki, które są częścią jadalną szparaga.

Jadalne części szparagów są zielone i rosną nad ziemią. Dzięki dostępowi do światła słonecznego zawierają więcej witamin i składników odżywczych. Zbiera się je wiosną, od kwietnia. Wypustki niezebrane w porę drewnieją i tracą przydatność do spożycia. Nadziemna, zielona część szparaga zamiera jesienią. Wykorzystywana bywa ona przez florystów, jako wypełnienie bukietów.

Pędy szparagów, które rosną w ziemi, bez dostępu światła, są białe.

Jak rosną szparagi
Fot. pixabay

Szparagi - wartości odżywcze

Niskokaloryczne szparagi mają właściwości zarówno dietetyczne jak i lecznicze. Już starożytni Grecy i Rzymianie doceniali wartości odżywcze szparagów uważając je za silny afrodyzjak.

Szparagi zawierają mnóstwo składników mineralnych (potas, magnez, fosfor) i witamin (A, C, K i B). Szparagi są także źródłem roślinnych steroli (obniżają poziom cholesterolu) oraz kwasu foliowego, niezwykle ważnego w diecie przyszłych mam. Szparagi mogą mieć zastosowanie w leczeniu artretyzmu i reumatyzmu oraz problemów z pamięcią i koncentracją.

Jednak nie wszyscy mogą cieszyć się smakiem szparagów. Warzywa tego powinni unikać chorujący na skazę moczanową. Ze względu na znaczącą ilość związków purynowych, z których powstaje kwas moczowy, spożycie szparagów może doprowadzić do zaostrzenia choroby.

Szparagi
Fot. pixabay

Jak jeść szparagi?

Świeżo zebrane szparagi najlepiej na chwilę schłodzić np. zanurzając w zimnej wodzie i jak najszybciej spożyć, by zapobiec powstawaniu twardych włókien u podstawy pędu. Wypustki można także mrozić, uprzednio zanurzając je we wrzątku na 3-5 min, a następnie przelewając zimną wodą.

Kupując szparagi zależy zwrócić uwagę, aby były jędrne, połyskujące i miały zamkniętą główkę. Jeśli zauważymy, że pędy mają zabarwienie różowe, oznacza to, że sprzedawca wstawiał je do wody by przedłużyć ich świeżość. Takie szparagi mają gorsze walory smakowe. Najdelikatniejsze są szparagi zielone, niewymagające nawet obierania. Bardziej łykowate są szparagi bielone, ale kłujące włókna usuwa się łatwo i szybko.

Szparagi można przygotować na wiele sposobów: gotowane na parze, pieczone, grillowane czy smażone. Zaleca się gotować je w osolonym i posłodzonym wrzątku. Związane w pęczek wypustki szparagów gotujemy w pionie. Ich główki powinny wystawać nad powierzchnię wody. Najlepiej spożywać szaragi gotowane al dente, czyli nie za twarde i nie za miękkie. Jeśli musimy odciąć dolną część z powodu zwłóknienia, nie pozbywajmy się jej, tylko gotujmy osobno nieco dłużej. Po przetarciu można te fragmenty wykorzystać np. na zupę - krem.

Szparagi
Fot. pixabay

Szparagi - uprawa

Szparagi wymagają stanowiska dobrze nasłonecznionego oraz gleby lekkiej, przepuszczalnej, żyznej i zasobnej w wapń. Ziemie ciężkie i podmokłe nie nadają się do uprawy szparaga.

Stanowisko pod uprawę szparagów musi być dobrze przygotowane: odchwaszczone (szparag rośnie w jednym miejscu kilkanaście lat), nawiezione obornikiem, kompostem i nawozami mineralnymi (fosforowymi i magnezowymi). Jako, że szparagi nie tolerują gleb kwaśnych, gdy odczyn pH gleby będzie poniżej 6-6,5, należy wykonać wapnowanie. W razie braku dostatecznej ilości obornika można wysiać na zielony nawóz gorczycę, seradelę, facelię lub też zboża wraz z motylkowymi. Oczywiście wysiew nawozów zielonych lub obornik stosujemy w roku poprzedzającym rozpoczęcie uprawy szparagów. Kompostem zaś glebę można nawieźć wiosną, tuż przed sadzeniem szparagów.

Najlepszy termin sadzenia szparagów to okres wiosenny od kwietnia do połowy maja. Jednoroczne, zdrowe i jędrne karpy sadzimy w rozstawie 170x50 cm bezpośrednio na dnie bruzdy (głębokość 20-25 cm, szerokość 40 cm) lub na małych kopczykach o wysokości ok. 8 cm usypanych na dnie bruzdy. Szparagi na wypustki zielone sadzi się w płytszych bruzdach na głębokość 15-20 cm.

Głębokość sadzenia szparagów mierzy się od wierzchołków pąków do powierzchni gleby. Sadzenie na właściwej głębokości pomaga uzyskać wcześniejsze i wyższe plony niż przy sadzeniu zbyt głębokim. Zbyt płytkie sadzenie prowadzi natomiast do uzyskiwania cieńszych wypustek i łamania się pędów latem. Podczas sadzenia karp szparagów najpierw ostrożnie rozkładamy korzenie, po czym przysypujemy karpę 5-10 cm warstwą ziemi, dociskając do dna bruzdy.

Zagon ze szparagami
Fot. andab3, forum.PoradnikOgrodniczy.pl

Jesienią ścinamy i niszczymy nadziemne pędy porażone przez choroby i szkodniki. Zdrowe pędy szparagów warto pozostawić na zimę, gdyż zatrzymują śnieg i chronią karpy przed mrozem. Szczególnie istotna jest ochrona młodych karp i wypustek wrażliwych na mróz, które są łatwo uszkadzane przy temperaturach poniżej -5°C.

Kiedy zbierać szparagi?

Zbiory szparagów rozpoczyna się w trzecim roku uprawy. Aby uzyskać białe wypustki wczesną wiosną przystępujemy do tzw. bielenia - nad karpami usypując wały o szerokości 50 cm i wysokości 25 cm. Prawidłowo uformowane wały mają w przekroju kształt trapezu.

Szparagi na zielone wypustki pozostawiamy bez zmian, rosnące na płaskim stanowisku. Zalecane jest jednakże uformowanie lekko podwyższonych zagonów. Uzyskuje się dzięki temu grubsze wypustki, dłużej zachowujące ścisłą główkę.

Szparagi zaczynamy zbierać w kwietniu (zielone nieco wcześniej niż białe) do momentu, gdy średnica wypustki przekracza średnicę ołówka, a główka jest nadal zwarta. Wypustki powinny mieć ok 20 cm długości. Okres zbiorów szparagów może trwać do kilku tygodni.

Szparagi bielone są najwartościowsze wtedy, gdy nie zdążą przebić się przez ziemię. Dlatego zbiór rozpoczynamy, gdy tylko zauważymy, że ziemia zaczyna pękać. Zbiory warto przeprowadzać nawet dwa razy dziennie. Po rozgarnięciu ziemi i wycięciu wypustki zasypujemy karpę i formujemy wał. Po zakończeniu zbiorów rozgarniamy wał i nawozimy wszystkie rośliny nawozami wieloskładnikowymi.

Szparagi z uprawy na działce
Fot. Danka, forum.PoradnikOgrodniczy.pl

Szparagi - odmiany

W obrębie gatunku występują odmiany szparagów całkowicie męskie oraz dwupienne. Obecnie do produkcji wybiera się odmiany męskie, które plonują już rok po posadzeniu i dają większy zbiór. Ich wadą jest cena oraz kosztowna i pracochłonna uprawa.

Odmiany szparagów dzielimy w zależności od:

• terminu zbiorów: bardzo wczesne, wczesne, średnio wczesne i późne,
• grubości wypustek: cienkie (poniżej 14 mm), średnie (14-24 mm), grube (24-30 mm) i bardzo grube (powyżej 30 mm).

W Polsce uprawia się odmiany szparagów niemieckich i holenderskich producentów, które najlepiej przystosowują się naszego klimatu. Najpopularniejsze to 'Gijnlim', 'Avalim', 'Herkolim', 'Grolim', 'Backlim', 'Horlim' i 'Gynlim'.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Opracowano na podstawie:
1. Sabat T., Przeprowadzki warzyw w Działkowiec 9/2010 s. 53;
2. Frąszczak B., Szparag leczniczy w Działkowiec 5/2011 s. 56;
3. Knaflewski M., Uprawa szparagów coraz bardziej atrakcyjna w Hasło Ogrodnicze 10/2000;
4. Knaflewski M., Zmienność cech morfologicznych 28 odmian szparaga, Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, Poznań 2007, z. 517 s. 361-368;
5. Knaflewski M., Metodyka integrowanej produkcji szparaga, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Warszawa 2014.

Przeczytaj również:

7 egzotycznych warzyw, które warto mieć w ogrodzie!
Egzotyczne warzywa zaskakują swoim smakiem i wyglądem. Wiele z nich posiada też cenne właściwości odżywcze i zdrowotne. A skoro przynajmniej niektóre z tych ciekawych egzotycznych warzyw dobrze znoszą nasze warunki klimatyczne, dlaczego nie spróbować ich uprawy? Więcej...

Rośliny lecznicze i prozdrowotne w Twoim ogrodzie!
Doniczka na balkonie albo grządka w ogródku może stać się Twoją własną domową apteką. Oto 5 roślin, które pomogą zadbać o Twoje zdrowie, kondycję i dobry wygląd! Więcej...

Karczoch zwyczajny - właściwości, uprawa, zastosowanie
Karczoch zwyczajny jest wieloletnią rośliną zielną, której częścią jadalną są główki kwiatostanów. W Polsce karczoch zwyczajny jest uprawiany wyłącznie amatorsko, jako roślina jednoroczna. Warto się nim zainteresować z racji na lecznicze i odżywcze właściwości karczocha. Więcej...