Cytryniec chiński - właściwości, uprawa, przepisy na przetwory
Cytryniec chiński to wieloletnie pnącze o dekoracyjnych owocach. Zazieleniając mury i pergole stwarza osłonę od wiatru, kurzu czy słońca. Jego efektowne owoce bogate są w cukry i aminokwasy, a medycyna od lat wykorzystuje właściwości lecznicze cytryńca. Dzięki tym zaletom, cytryniec chiński coraz częściej pojawia się w naszych ogrodach. Zobacz jak wygląda uprawa cytryńca chińskiego w Polsce oraz poznaj najlepsze przepisy na przetwory z owoców cytryńca.
Cytryniec chiński - owoce
Cytryniec chiński - właściwości
Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) to ozdobne pnącze, pochodzące z Dalekiego Wschodu, posiadające cenne właściwości lecznicze. Dorasta nawet do 10 m, a roczne przyrosty wynoszą ok. 1m. Jego sezonowe liście, długości do 10 cm, szeroko eliptyczne i odwrotnie jajowate, są ciemnozielone i lśniące. Jesienią przebarwiają się na kolor żółty. Kwitnienie cytryńca chińskiego przypada na okres maj - czerwiec. Kwiaty są koloru żółtawobiałego do bladoróżowego o średnicy 1,5 cm i intensywnym zapachu.
Cytryniec może być jedno- lub dwupienny. Aby uzyskać owoce cytryńca chińskiego należy sadzić egzemplarze męskie i żeńskie. Z kwiatów żeńskich rozwijają się kłosowate, mięsiste kiście długości do 15 cm, złożone nawet z 40 kulistych, soczystych, szkarłatnoczerwonych jagód, podobnych do pieprzu. Owoce pojawiają się w okresie od sierpnia do września, przeważnie od 4-6 roku po posadzeniu.
Poza walorami ozdobnymi, cenione są właściwości lecznicze cytryńca chińskiego. W celach leczniczych wykorzystuje się zarówno owoce, nasiona, liście, jak i korę cytryńca. Sok z owoców cytryńca chińskiego zawiera cukry, kwasy organiczne oraz witaminę C. Suche nasiona z kolei zawierają substancje tonizujące - schizandryny, schizandrol, witaminę E i tłuszcz. Najważniejsza z nich jest schizandryna - substancja wzmacniająca, zwiększająca pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego, pobudzająca działalność serca i układu oddechowego.
Właściwości lecznicze cytryńca sprawiają, że zakres jego stosowania jest bardzo szeroki:
- pomaga w stanach zmęczenia fizycznego i psychicznego,
- działa ochronnie na wątrobę, przyspieszając jej regenerację i powrót funkcji po częściowym wycięciu organu,
- surowiec obniża wysoki poziom cholesterolu, działa przeciwkrwotocznie i przeciwalergicznie,
- liczne badania wykazały działanie przeciwnowotworowe.
Cytryniec chiński wykorzystywany jest również w perfumerii ze względu na cytrynowy zapach wydzielany przez owoce, korę, liście i łodygi.
Cytryniec chiński - kwiaty
Cytryniec chiński - uprawa w Polsce
Cytryniec chiński nie ma wygórowanych wymagań związanych z uprawą. Lubi stanowisko słoneczne do lekko zacienionego, ciepłe, osłonięte od wiatrów. Preferuje gleby żyzne, przepuszczalne, wilgotne, od lekko kwaśnych do obojętnych. Cytryniec źle znosi gleby suche i ubogie w składniki pokarmowe. Wymaga podpór, po których będzie mógł się wspinać podczas wzrostu. Początkowo pozwalamy mu rosnąć swobodnie, a po 2-3 latach dwa lub trzy najsilniejsze pędy przywiązujemy do podpory aby pięły się ku górze (pędy płożące się po ziemi nie kwitną i nie wytwarzają owoców). Uprawa cytryńca w Polsce jest możliwa, bowiem jest on w pełni mrozoodporny. Znosi mrozy do -30°C, a czasem nawet większe.
Sadzonki cytryńca chińskiego nie są powszechnie dostępne w sklepach ogrodniczych ale możemy zamówić je przez internet. W ofercie polecanego przez nas sklepu dostępne są bardzo dorodne sadzonki w doniczkach samopylnej odmiany cytryńca chińskiego 'Sadova No 1' (owocuje nawet jeśli posadzimy tylko jedną roślinę). Ta pochodząca z Ukrainy odmiana cytryńca polecana jest przez Związek Szkółkarzy Polskich.
Cytryńca sadzimy co najmniej 50 cm od podstawy drzew czy murów, około 1 cm głębiej niż rósł dotychczas, najlepiej w grupach po 2-3 rośliny w odstępach co 1 m. Przed sadzeniem cytryńca na dnie dołka wykopanego pod roślinę warto ułożyć warstwę drenującą np. z kamyków, a następnie dać przekompostowany, dobrze rozłożony obornik, co zapewni roślinie składniki odżywcze na dobry start.
Pielęgnacja cytryńca chińskiego polega głównie na podlewaniu w miarę potrzeby, ściółkowaniu i nawożeniu na początku sezonu (w kwietniu). Zabieg ściółkowania gleby zabezpieczy roślinę przed utratą wilgotności oraz chwastami.
Cytryniec chiński - cięcie
Regularne cięcie cytryńca chińskiego nie jest konieczne ale warto je wykonywać aby roślina nadmiernie się nie rozrosła. Zalecany termin przycinania cytryńca chińskiego to koniec zimy lub wczesna wiosna (najlepiej marzec, do początku kwietnia). Nie powinno już być mrozów ale z cięciem trzeba zdążyć zanim zaczną się rozwijać liście i kwiaty.
Podczas przycinania cytryńca chińskiego można ograniczyć się do cięcia prześwietlającego, czyli wycinania pędów starych, zaschniętych, cienkich i słabych. Wycinamy też pędy płożące się po ziemi, na których nie ma pąków kwiatowych, kwiatów i owoców. W razie potrzeby zeszłoroczne pędy boczne skracamy nad 12-15 dobrze wykształconym pąkiem (licząc od nasady). Dzięki temu krzew będzie ładnie się rozkrzewiał, obficie kwitł i owocował.
Cytryniec chiński - choroby i szkodniki
Choroby cytryńca chińskiego występują bardzo rzadko. W porównaniu z innymi roślinami ozdobnymi jest też stosunkowo rzadko atakowany przez szkodniki.
Czasami jednak mogą pojawić się plamy na liściach cytryńca chińskiego. Są to objawy antraknozy. Okrągłe plamy, na początku szare, z biegiem czasu brązowiejące pojawiają się także na łodygach. Porażone pędy łatwo się wyłamują, a liście zamierają. Grzyba zwalczamy po zaobserwowaniu pierwszych objawów preparatami Switch 62,5 WG, Topsin M 500 SC. Opryski powtarzamy 3 razy w odstępach po 7-10 dniach.
Ze szkodników atakujących cytryńca groźny może być przędziorek chmielowiec. Owada trudno dostrzec gołym okiem. Na początku lata na porażonych liściach pojawiają się nekrotyczne plamki, których z czasem przybywa. Na dolnej stronie liścia widoczne są delikatne pajęczyny. Rozwojowi szkodnika sprzyja wysoka temperatura. Od momentu zaobserwowania wykonujemy w odstępach 7 dniowych opryski preparatami przędziorkobójczymi, np. Catane 800 EC, Magus 200 SC.
Przepisy na przetwory z cytryńca
Niezwykle smaczne i zdrowe owoce znalazły swoje zastosowanie również w gastronomii. Zdrowe owoce cytryńca wykorzystuje się m. in. do sporządzania, kisieli, dżemów, napojów chłodzących, nalewek czy nadzień do cukierków. Z liści i kory przygotowuje się także aromatyczną herbatę. Oto kilka ciekawych przepisów na przetwory z cytryńca.
Nalewka z cytryńca chińskiego
Do sporządzenia nalewki z cytryńca potrzebne będą: dojrzałe owoce cytryńca - 1 szklanka, 1/2 szklanki cukru, 1 szklanka spirytusu, 1 szklanka wody źródlanej.
Cukier należy zalać wodą, zagotować i odstawić do ostudzenia. Przygotowanym roztworem zalać owoce cytryńca, kolejno dodać spirytus. Słój należy zakręcić szczelnie o odstawić na 4-6 tygodni od czasu do czasu wstrząsając.
Inną ciekawą alternatywą jest dodanie do owoców cytryńca i spirytusu - 1 litra mleka, 3 laski wanilii, 3 goździków, gwiazdki anyżu oraz kilku liści cytryńca. Liście dodadzą charakterystycznego korzenno-cytrynowego aromatu.
Nalewkę z cytryńca chińskiego można spożywać nawet codziennie w niewielkiej ilości (1-2 kieliszki). Pamiętajmy o zachowaniu umiaru i leczniczym przeznaczeniu trunku!
Konfitura z cytryńca chińskiego
Składniki: 500 gram owoców cytryńca, 1 kg owoców gruszki, 1 kg cukru. Obrane gruszki, kroimy w kostkę dodajemy umyte owoce cytryńca oraz cukier. Owoce smażymy na wolnym ogniu przez około 2 godziny, co jakiś czas mieszając. Konfiturę rozlewamy do słoików i pasteryzujemy. Konfiturę z cytryńca chińskiego możemy dodawać do herbaty lub stosować jako dodatek do ciast, naleśników, pieczywa.
Kisiel z cytryńca chińskiego
Składniki: 750 g owoców cytryńca (można pomieszać również z innymi czerwonymi owocami: wiśniami, porzeczkami, jagodami), 500 ml wody, 1/2 laski wanilii, 4 łyżki skrobi ziemniaczanej, 4 łyżki cukru.
Owoce myjemy i przekładamy do garnka. Kolejno do owoców dodajemy laskę wanilii i cukier. Zalewamy wodą i gotujemy na małym ogniu przez około 2 minuty. Skrobię ziemniaczaną mieszamy z małą ilością wody. Dodajemy do gotujących się owoców. Po około 1 minucie powinien powstać kisiel. Kisiel z cytryńca chińskiego można serwować sam lub z bitą śmietaną, słodkimi sosami. Dobrze komponuje się jako dodatek do jogurtu czy budyniu.
mgr inż. Joanna Białowąs
Przeczytaj również:
Kiwi, Aktinidia - właściwości, odmiany, uprawa
Aktinidie, zwane także chińskim agrestem to pnącza dostarczające nam bogatych w witaminę C owoców znanych jako kiwi. Aktinidie są nie tylko wspaniałymi roślinami sadowniczymi ale mogą również pełnić funkcje ozdobne. Ponadto są roślinami dość mało wymagającymi i odpornymi na choroby i szkodniki. Z tych względów warto spróbować uprawy kiwi na działce, szczególnie jeśli lubimy egzotyczne ciekawostki. Więcej...
Świdośliwa lamarcka - uprawa, sadzenie, pielęgnacja
Świdośliwa lamarcka jest polecana do sadzenia w ogrodach działkowych i przydomowych z racji na wysoką mrozoodporność i niskie wymagania glebowe. Wiosną zdobią ją śliczne kwiaty, a jesienią pięknie przebarwiają się liście. Atrakcyjne są też owoce świdośliwy, nieco przypominające borówkę amerykańską. Poznaj sekrety uprawy świdośliwy, zobacz jak ją sadzić na działce i gdzie znaleźć najlepsze sadzonki świdośliwy! Więcej...
Jagoda kamczacka - odmiany, uprawa, sadzenie, rozmnażanie
Jagoda kamczacka jest dość mało popularnym u nas krzewem jagodowym. Tymczasem owoce jagody kamczackiej są smaczne i niezwykle bogate w witaminy, a roślinę do uprawy w naszym kimacie predysponuje wysoka mrozoodporność i dość niewielkie wymagania. Poznaj najlepsze odmiany jagody kamczackiej do uprawy na działce i zobacz jak wygląda sadzenie, uprawa oraz rozmnażanie jagody kamczackiej w warunkach amatorskich. Więcej...
Opracowano na podstawie: Bartels A., Wszystko o drzewach i krzewach 1500 drzew i krzewów do ogrodu, Świat Książki, s. 209; Muras P., Katalog roślin, drzewa, krzewy, byliny, Agencja Promocji Zieleni Sp. z o. o., s. 146; Wolski T., Baj T., Ludwiczuk A., Sałata M., Głowniak K., Surowce roślinne o działaniu adaptogennym oraz ocena zawartości adaptogenów w ekstraktach i preparatach otrzymanych z rodzaju Panax, Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2009, s. 77-97; Ciaciura M., Nowak A., Kosek A., Edukacja prozdrowotna na przykładzie ścieżki przyrodniczej w Arboretum Przelewickim, ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 503 ACTA BIOLOGICA NR 14 2007, s. 36; Nowak G., Surowce roślinne stosowane w wyczerpaniu psychofizycznym i stresie, Katedra i Zakład Naturalnych Surowców Leczniczych i Kosmetycznych Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinowskiego w Poznaniu, s.94. Fot. Kordyukov Alexander (kwiaty cytryńca), plik dostęny jako własność publiczna oraz Vladimir Kosolapov (owoce cytryńca), publikacja na licencji CC BY 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/), źródło: Wikimedia Commons.
